Dr.Gürbüz ERTÜRK
www.psikovet.com
Stres;günlük yaşamın normal bir
parçası olup ,organizmanın rahatsız olduğu koşullara verdiği yanıttır.Bir tür
adapte olma durumudur.Uzun süreli ve yoğun stres etkisi zararlıdır. Kentleşme;
küçük yaşam alanları ve kalabalık popülasyonlar sonucunu doğurmuştur.Bunun yanı
sıra uzun çalışma saatleri evcil dostlarımıza ayırdığımız zamanı
sınırlandırmıştır.Yani stres faktörlerini artırmıştır.Örneğin ; köpekler
serbest doğada hayatta kalabilmek için ailece mücadele ederler ,gençlere , yavrulara sosyalleşme ve
hiyerarşiyi öğretir ,sürekli meşgul olarak yaşam sürerler. Ancak bizimle
yaşayanlar, bütün gün bizi bekler ,akşam olunca da televizyon veya bilgisayar
karşısındaki bizi izlerler.
Böylesine kötü yaşam koşulları
,uygun olmayan eğitim yöntemleri,tahmin ve kontrol edilemeyen olaylar stresi
tetiklerler.Bunlara ek olarak çeşitli gürültüler , hareketsizlik,biryerden
başkabiryere nakiller,erken sütten kesme,yavruların erken ayrılması ,evde veya
kafeste sınırlandırılmış yaşam,klinik ziyaretleri de stresi tetikleyen
faktörler arasında sayılabilir.
Stresin organizmada oluşturduğu
yanıt; sempato adreno medullar eksen ve
hipotalamik pituiter adrenel eksen aracılığı ile oluşur.
Stres anında en önce “kaç ya da savaş” yanıtı oluşur.Bu
durumu sempato adreno medullar (SAM) eksen oluşturur. Sempatik sinir sisteminin
aktive olması ile Katekolaminler (adrenalin-noradrenalin) salgılanır. Kalp daha
hızlı atar, solunum hızlanır, periferal damarlar daralır, kanbasıncı artar,
midriyasis oluşur. Bu tam bir alarm durumudur. Kan glukoz ve serbest
yağasitleri konsantrasyonu artmıştır.
Stres faktörlerinin etkisinde
uzun süre kalındığında (kronik stres) hipotalamik pituiter adrenal (HPA) eksen
adrenal korteksten glukokortikoidlerin salınmasına neden olur.
Glukokortikoidler ;protein, glukoz, yağ asitleri metabolizması ve bağışıklık
sistemi üzerine etki ederler, böylece katabolizmayı artırılar.Büyüme, tiroid
fonksiyonları ve üreme üzerine etki ederler.Kuşkusuz bu etkiler olumsuz yönde
olmaktadır.
Stres; davranışsal, fizyolojik ve immunolojik değişiklikler oluşturur.
Davranışsal değişiklikler;
*Havlama *Silkelenme * Titreme *Esneme *Burnunu yalama*Sık nefes alma *
Saklanma *Kaşınma *Anormal tüy dökümü *Tuvalet alışkanlıklarında bozulma * Eşya parçalama *Fazla uyuma * Kendini izole
etme *İştahta azalma *İnsan ve/veya
diğer hayvanlara saldırma
Fizyolojik olarak ;
*Kardiyovasküler * Renal *
Endokrin * Gastrointestinal *Kan parametrelerinde değişiklik
İmmunolojik olarak da bağışıklık
sisteminin baskılanması sayılabilir.
Bütüm bu davranışsal , fizyolojik
ve immunolojik etkilenimler ; hayvan refahını olumsuz etkileyen
faktörlerdir.Hatta sadece refahı etkilemekle kalmayıp , sosyal ilişkileri de
olumsuz etkilerler.
Stres, agresyona kadar varabilen
bir seri davranışı tetikler. Kendal Shepherd 2004 yılında köpeklerin stresten
etkilenimlerini agresyon merdiveni adı ile şematize etmiştir.
Öncelikle davranış sorunları ile ilgilenen veteriner hekime danışın.Evcil dostlarımızı stresten
korumak ve oluşmuş stresi gidermek için elbette yapabileceklerimiz vardır
.Bunları şöyle özetleyebiliriz
*Doğalarına uygun yaşam alanları
yaratmalı,çevreleri zenginleştirmeli, oyun ve egzersiz ihtiyaçları mutlaka
karşılanmalı.
*Korktuklarında, yalnız kalmak
istediklerinde veya dinlenmek için güvenle gidebilecekleri alanlar
yaratmalıyız.
*İyi kaliteli mamalarla
beslemeliyiz.Beslenme; sağlık ve iyi durumda olmanın temelidir.Bu amaçla
dengeli ve sindirilebilirliği yüksek mamalar vermeliyiz.
*Yalnız kaldıklarında veya
dinlenme anlarında özel aranje edilmiş sakinleştirici müzikler
dinletebiliriz.Hatta bu müzikler yaşam alanlarında sürekli çalabilir.
*Evcil dostlarımız bizim
duygularımızla beslenir, duygularımızı yansıtırlar.Bu nedenle bizler de
olabildiğince sakin ve teleşsız olmalıyız.
*Sakinleşmeyi ve gevşemeyi
ağlayan “T Touch” masajı yapılabilir. (Uzman yardımı ile)
*Köpeklerde DAP(Dog Appeasing
Pheromone) kedilerde Feliway kullanılabilir.
*Çeşitli anksiyolitik ilaçlardan
destek alınabilir.(Veteriner hekim reçetesi ile)
*Sebebi belli durumlara karşı
desensitizasyon uygulanabilir.(Uzman yardımı ile)
*Gürültülere (gök gürültüsü
örneğin) karşı özel giysiler giydirilebilir
***************************************************************************
NoT:Bu yazım petinfo dergi Şubat 2016 sayısında yayınlandı